■ عرصه سبز تهران در وضعیت قرمز

فقط 26 باغ بزرگ در شهر باقی مانده است

عرصه سبز تهران در وضعیت قرمز

سطوح باقیمانده از عرصه سبز کلان‌شهر تهران، قابلیت تصفیه هوای پایتخت از آلودگی‌هایی که در حد نسبتا استاندارد تولید می‌شوند را از دست داده و وضعیت زیست‌محیطی این کلان شهر قرمز شده است. برابر گزارش کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، ظرف 25سال اخیر، 24درصد از مساحت سبز پایتخت–عرصه‌های باغی- زیر بار ساخت‌وساز قرار گرفته و با این میزان تغییرکاربری، عملا 4500 هکتار از باغات تهران که معادل کل فضای سبز این شهر در دهه 50 بوده، به ساختمان‌های مسکونی و تجاری تبدیل شده است.

جزئیات پیشروی بسازوبفروش‌ها در «باغات»؛ عرصه سبز پایتخت کارت قرمز می‌گیرد؟

«اخطار» زیست‌محیطی به تهران

متن نامه‌ دفتر مقام معظم رهبری به شش دستگاه فقط 26 باغ بزرگ در شهر باقی‌مانده است

گروه مسکن- نورا حسینی: سطوح باقیمانده از عرصه سبز کلان‌شهر تهران، قابلیت تصفیه هوای پایتخت از آلودگی‌هایی که در حد نسبتا استاندارد تولید می‌شوند را از دست داده و رتبه اخطار زیست‌محیطی این کلان‌شهر را به آستانه کارت قرمز رسانده است. فعالیت ساختمانی در زمین‌های «سبز» تهران اگر چه طی ماه‌های اخیر به‌عنوان یک عارضه خطرناک از طرف دولت مطرح شد و توسط مدیریت‌شهری تحت پیگیری قرار گرفت اما عقبه پیشروی بسازوبفروش‌ها به این زمین‌ها– باغات و اراضی کشاورزی- به اواخر دهه60 برمی‌گردد.

برابر گزارش کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، ظرف 25سال اخیر، 24درصد از مساحت سبز پایتخت–عرصه‌های باغی- زیر بار ساخت‌وساز قرار گرفته و با این میزان تغییرکاربری، عملا 4500 هکتار از باغات تهران که معادل کل فضای سبز این شهر در دهه 50 بوده، به ساختمان‌های مسکونی و تجاری تبدیل شده است. این میزان عرصه سبز از دست رفته، تقریبا معادل 17درصد مساحت فعلی کلان‌شهر تهران است. در حال‌حاضر فقط 26 باغ بزرگ دست‌نخورده در شهر تهران باقی‌مانده که همه آنها در مالکیت نهادهای دولتی، شبه‌دولتی و عمومی قرار دارد. رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با بیان اینکه «پایتخت در سال گذشته به لحاظ شدت تخریب باغات، کارت زرد گرفت و امسال در آستانه کارت قرمز قرار دارد»، درباره اقدامات حفاظتی برای باقیمانده زمین‌های باغی و سبز تهران اعلام کرد: اعضای شورای‌شهر تهران بعد از آخرین دیدار با مقام معظم رهبری و تاکیدات ایشان نسبت به موضوع فضای‌سبز، طرح‌هایی را برای جلوگیری از تغییرکاربری و ساخت‌وساز این عرصه‌ها به تصویب رساندند. محمد حقانی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به نامه‌ای از دفتر مقام معظم رهبری خطاب به شهرداری تهران و پنج دستگاه‌ دولتی اشاره کرد که مضمون آن «نامساعد بودن اوضاع باغ‌های شهر تهران و تاکید ویژه بر مراقبت از این فضاها» است.

چند نقطه کوچک باقیمانده!

محمد حقانی رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با بیان اینکه «باغات شهر تهران به عنوان عرصه‌های حاوی آبادی‌های قدیمی چون شمیران، ونک و... از اوضاع خوبی برخوردار نیستند» به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: بیش از چند نقطه کوچک سبز برای تهران باقی نمانده است؛ با شرایط فعلی چشم‌انداز مناسبی را نمی‌توان برای باغات متصور شد و باغ‌های شهر تهران که در دامنه البرز پرورش یافته‌اند هم‌اکنون در میان آهن و دود از نفس افتاده‌اند. به طوری که حجم بالای اثرات مخرب وارده به محیط‌زیست شهری به حدی است که در بسیاری از موارد جبران آلودگی‌ها خارج از توان بالای طبیعت شده است.

او ادامه می‌دهد: باغ‌های ایرانی اثرات زیست محیطی، اجتماعی و خانوادگی داشته و به عنوان منبع درآمدی برای خانواده‌ها محسوب می‌شده؛ منبع اقتصادی که در حال حاضر تقریبا وجود ندارد. در شهر اصفهان هم که شهر در دل باغ‌ها بنا شده و به باغ‌شهر معروف بود همین اتفاق افتاده است.

شهرهای شمالی کشور به دلیل بارندگی‌های بسیار همیشه سرسبز و جنگلی بودند اما مناطق خشکی مانند اصفهان و تهران با وجود شرایط خشکی که داشتند سرسبز بودند. متاسفانه در سه، چهار دهه اخیر وضعیت نگهداری و حفاظت باغ‌ها به‌گونه‌ای بود که می‌بینیم چیزی از این فضای سبز و باغ‌ها باقی نمانده است.

5 عامل اقتصادی تخریب باغات تهران

حقانی افزایش جمعیت ناشی از ساخت‌وساز در پایتخت و تمرکز فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در تهران و نیاز به مسکن و زمین را تهدیدی جدی برای فضای سبز پایتخت می‌داند و می‌گوید: مجموعه‌ای از عوامل و پارامتر‌ها همچون «رشد بی‌سابقه قیمت زمین، عطش ساخت‌وساز، بازگشت نسبتا سریع سرمایه و رشد بخش دلالی ملک، تبدیل مسکن از یک کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای، تفکیک قطعات درشت باغات به زمین‌های کوچک‌تر» باعث تشدید تخریب و انهدام باغات شهر تهران شده‌اند. رئیس کمیسیون محیط زیست شورا می‌گوید: اگر میزان باغ‌های شهر تهران از سال 68 تا 88 را بررسی کنیم، می‌بینیم 4 هزار و 250 هکتار از مساحت باغ‌های تهران کم شده است. این در حالی است که این میزان مساحت سبز در پیش از انقلاب معادل کل فضای سبز پایتخت بود.

وی توضیح می‌دهد: کل کمربند سبز شهر تهران اعم از پارک چیتگر، لویزان، سرخه حصار و فضای سبز فرودگاه مهرآباد 4 هزار و 500 هکتار بود اما حالا می‌بینیم طی 20 سال همین مقدار از باغات تهران را از دست داده‌ایم. این موضوع زمانی غم‌انگیزتر می‌شود که بدانیم بیشتر درختانی که قدمت بالا داشته و سبب بهبود کیفیت هوا می‌شدند، از بین رفته‌اند. یعنی بیشتر فضای سبزی که قبل از انقلاب ایجاد شده بود. باغات باقیمانده نیز به دلیل توسعه ناموزون شهر تهران به تدریج از بین خواهند رفت.

حقانی با بیان اینکه باید تلاش کنیم باغ‌های پراکنده‌ای را که در شهر تهران باقی مانده است حفاظت کنیم، می‌گوید: بخشی از باغات کن، نارمک، سوهانک، ازگل، در این مدت با وجود تعرض‌های بسیار همچنان پابرجا هستند. زمانی این باغ‌ها منبع تنفسی تهران بودند، اما ضعف قوانین و نبود عزم ملی و الزام شهرداری برای کسب درآمدهای ناپایدار باعث بالارفتن ارزش باغات شد و آنها را در معرض تخریب قرار داد.

او باغات تهران را به سه دسته تقسیم کرد و ادامه داد: اول پهنه‌های باغی متراکم و متمرکز مثل باقیمانده باغات کن که به صورت انبوه و متراکم درکنار هم قرار گرفته‌اند، دوم باغات پراکنده و غیرمتمرکز که به صورت منفرد و پراکنده از توسعه شهری به جای مانده و هیچ‌گونه پیوستگی را تداعی نمی‌کنند مثل باغات واقع در محدوده منطقه یک و سوم باغات پراکنده و متفرقه که این باغات از آبادی‌ها و روستاهای گذشته به جا مانده‌اند که در روند رشد شهر تهران در داخل بافت شهری قرار گرفته‌اند.

بررسی روند تغییرات کالبدی درتهران در طول سه دهه گذشته نشان می‌دهد که در حال حاضر98/1 درصد معادل یک‌هزار و 215 هکتار از اراضی شهر تهران به باغ ها، 7/2درصد معادل یک‌هزار و 660 هکتار به اراضی کشاورزی و در مجموع 2/16 درصد که قریب به 10 هزار هکتار می‌شود به باغ‌ها و اراضی کشاورزی، پارک‌ها و سایر اراضی سبز شهری اختصاص یافته است.

مطالعه مکانی اراضی سبز موجود در شهر تهران درطول سه دهه گذشته حاکی از آن است که اراضی سبز موجود در تهران به تدریج انسجام اولیه خود را از دست داده و پراکنده‌تر و کوچک‌تر شده است. طی ادوار گذشته بیش از سه هزار هکتار از اراضی سبز و باغ‌های سبز کاسته شده است.

از نامه دفتر مقام معظم رهبری تا تشکیل کارگروه تخصصی

به گفته رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران، 60 درصد درآمد شهرداری‌ از محل تغییر کاربری‌ و ساخت و ساز است که این بزرگ‌ترین تهدید برای باغات و درختان شهر محسوب می‌شود.

وی با اشاره به بررسی طرحی در صحن علنی شورا و تصویب یک فوریت آن در خصوص حفظ باغات کن گفت: باغات کن تنها باغات متراکم و به هم پیوسته‌ای است که برای پایتخت باقی مانده است، بنابراین ما یک فوریت آن را به‌عنوان ثبت میراث طبیعی شهر تهران به تصویب رساندیم.

عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر اضافه کرد: در آخرین دیدار اعضای شورای شهر با مقام معظم رهبری، صیانت از فضای سبز و باغات شهر تهران مورد تاکید قرار گرفت. بنابراین یکی از اقدامات ما ایجاد کارگروه تخصصی باغات بود که یکی از خروجی‌های این کارگروه تهیه سندی در جهت حفظ باغات و راهکارهایی برای مقابله با تخریب آنها بوده است. وی با اشاره به نامه‌ای که از دفتر مقام معظم رهبری به شهردار تهران، وزیر راه و شهرسازی، وزیر کشور، استاندار تهران، رئیس سازمان بازرسی کل کشور و معاون محیط‌زیست رئیس‌جمهور ارسال شده، گفت: در متن این نامه آمده است «اوضاع فضای سبز و باغ‌های شهر تهران مساعد نیست. برابر گزارش‌های واصله و شکایات مردم، فضای عمومی پارک‌ها و باغات در حال تخریب هستند، اگر لازم است قوانین خود را تغییر دهید تا فضای سبز در امان بماند. این موضوع را بررسی کرده و گزارش خود را برای معظم له ارسال کنید.»

رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران معتقد است: نامه دفتر مقام معظم رهبری که سه قوه را درگیر موضوع رسیدگی به تخریب باغات کرده است، نشان از اهمیت این موضوع دارد و نهادهای نظارتی در کلان‌شهرهایی به‌خصوص تهران از همه پتانسیل‌های موجود برای حفاظت از سه عنصر اصلی آب، خاک و هوا استفاده کنند. حقانی با بیان اینکه 68 درصد باغات باقیمانده بیش از 5 هزار مترمربع مساحت دارند، گفت: 5 درصد بین 4 هزار تا 5 هزار، 6 درصد بین 3 هزار تا 4 هزار، 5/8 درصد بین 2 هزار تا 3 هزار و الباقی زیر 2 هزار مترمربع هستند.